Het verschil tussen gezonde en ongezonde stress (en wat er in je lichaam gebeurt)

Stress hoort bij het leven. Het helpt je om te presteren, te focussen en in actie te komen. Maar wat als stress geen tijdelijke piek meer is, maar een constante toestand wordt?
In deze blog lees je hoe je stresssysteem werkt — en wat er in je lichaam gebeurt als spanning te lang aanhoudt.

Gezonde stress: tijdelijk op het gaspedaal

Gezonde, of acute stress, is kortdurend en functioneel. Denk aan een belangrijk gesprek, een sportwedstrijd of een volle werkdag waarin je even piekt.
Op zo’n moment zet je sympatisch zenuwstelsel je lichaam aan: je hartslag versnelt, je ademhaling wordt dieper, je spieren spannen zich aan en je concentratie neemt toe. Je trapt als het ware even het gaspedaal in.

Na de inspanning komt het parasympatisch zenuwstelsel in actie — dat zorgt voor herstel. Je lichaam schakelt terug, spanning zakt en je accu wordt weer opgeladen.
Dat evenwicht tussen gas geven en op tijd remmen houdt je gezond en veerkrachtig.

Ongezonde stress: blijven rijden zonder te laden

Wanneer de stress te lang aanhoudt, blijft je lichaam in de ‘aan-stand’. Je trapt nog steeds op het gaspedaal, maar neemt geen tijd om te remmen.
Er is te weinig ruimte voor herstel en ontspanning. Je parasympatisch zenuwstelsel krijgt niet de kans om de rust terug te brengen, waardoor de adrenaline– en cortisolspiegels hoog blijven.

Dat merk je op allerlei manieren: je slaapt slechter, raakt sneller geïrriteerd, kunt minder goed ontspannen en herstelt trager van inspanning. Je stresssysteem raakt ontregeld.
Het is alsof je dag begint met een halflege batterij — en je toch probeert door te rijden alsof die vol is.

Deze afbeelding gebruik ik regelmatig om te laten zien wat er in je lichaam gebeurt als het stresssysteem te lang ‘aan’ blijft staan — en waarom het zo belangrijk is om ook tijd te nemen voor herstel.

Als je interne klok ontregeld raakt

Een minder bekend effect van chronische stress is dat je circadiaans ritme – je interne klok – in de war raakt.
Normaal piekt cortisol in de ochtend, zodat je wakker wordt, en daalt het in de avond, zodat je kunt slapen. Bij langdurige stress blijft cortisol ’s avonds te hoog of zakt het juist te vroeg.
Het gevolg: je slaapt onrustig, wordt uitgeput wakker en bent gevoeliger voor prikkels.
Zo ontstaat een vicieuze cirkel:
Stress → Slecht slapen → Minder herstel → Meer stress.

Wat helpt bij herstel?

Gelukkig heeft je lichaam óók een herstelsysteem, je parasympatisch zenuwstelsel. Deze kun je zien als je accu-oplader. Dat treedt in werking bij gevoelens van rust, veiligheid en geborgenheid. Het vraagt om bewuste keuzes die je zenuwstelsel tot rust brengen en ruimte geven aan herstel.

1. Prioriteiten stellen
Vraag jezelf vaker af: moet ik dit, wil ik dit, of kan ik dit?
Niet alles hoeft belangrijk te zijn. Door onderscheid te maken tussen moeten, willen en kunnen, verminder je druk en schep je ruimte voor wat er echt toe doet.

2. Micro-herstelmomenten
Haal jezelf regelmatig even uit de stressmodus. Een paar minuten bewust ademen, uit het raam kijken of de schouders ontspannen helpt je zenuwstelsel schakelen van gas naar rem. Zo laad je je batterij tussentijds weer een beetje op.

3. Contact maken met je lijf
Voel dat je zit, proef wat je eet, adem bewust. Deze kleine momenten van mindfulness brengen je uit je hoofd — je “hoofdkantoor” — en terug in contact met wat je lijf vertelt. Zo leer je signalen (h)erkennen en ernaar handelen.

4. Zelfzorg en leefstijl
Zorg voor basisrust in je dag: beweeg dagelijks, eet regelmatig, slaap voldoende en plan lege momenten in. Laat je telefoon op tijd liggen en gun jezelf digitale rust.

5. Maak niet alles tot prioriteit
Je hoeft niet overal goed in te zijn, niet alles hoeft af. Je mag imperfect zijn. Door mildheid toe te laten, geef je je systeem letterlijk de kans om tot rust te komen.

6. Begeleiding zoeken
Merk je dat je blijft vastlopen, dan kan coaching helpen om patronen te doorbreken. Soms heb je iemand nodig die met je meekijkt en helpt focussen op kleine, haalbare stappen.

Tot slot

Chronische stress is geen teken van zwakte of falen, maar een alarmsignaal van je lichaam. Veel mensen ervaren in die fase dat ze geleefd worden: altijd ‘aan’, alles voelt urgent.
Soms zie je zelf niet hoe ver je over je grens gaat. Je omgeving merkt het eerder, of een confronterend voorbeeld schudt je wakker. Voor anderen komt dat besef pas als het lichaam dwingt tot stilstand.

Inzicht in wat er met je gebeurt, kan de eerste stap zijn naar herstel. Nog belangrijker is het serieus nemen van signalen — van jezelf én van je omgeving — en niet te wachten tot je lijf je geen keuze meer laat.

👉 Wil je onderzoeken wat jouw lichaam je vertelt en hoe je weer grip kunt krijgen op je energie en herstel?
Als CSR-gecertificeerd stress- en burn-outcoach help ik je begrijpen wat er in je lichaam gebeurt en hoe je stap voor stap kunt schakelen tussen inspanning en herstel — zodat je batterij zich weer kan opladen.